Dyskusja na temat przyszłej polityki spójności toczy się od 21 miesięcy, ale w ostatnim czasie przybrała na sile. Samorządowcy podkreślają, że niepokojące koncepcje centralizacji przyszłego budżetu UE są dużym błędem. Na czym polega ten błąd? Dlaczego centralizacja funduszy regionalnych jest szkodliwa? 28 listopada 2024 r. przyjęto wspólne stanowisko Zgromadzenia Ogólnego Związku Województw RP mówiące o tym, że polityka spójności powinna silniej pełnić swoją traktatową rolę. To ważny głos przed polską prezydencją.
Stanowisko Zgromadzenia Ogólnego Związku Województw RP
Stanowisko w sprawie Polityki Spójności po 2027 roku zostało podjęte jednomyślnie 28 listopada 2024 r. w Szczecinie podczas obrad plenarnych Zgromadzenia Ogólnego Związku Województw RP. Wypracowany w ramach Zespołu Eksperckiego ds. Europejskiej i Krajowej Polityki Strukturalnej dokument zawiera wątki obecne we wcześniej przyjmowanych stanowiskach (z czerwca 2023 r., września 2024 r. i października 2024 r.), ale co ważne uzupełnia je o nowe kwestie np. związane z sytuacją obszarów przygranicznych, zwłaszcza tych o charakterze peryferyjnym, które sąsiadują z „nieprzenikalną” granicą zewnętrzną UE (m.in. z Rosją, Białorusią i Ukrainą).
Autorzy stanowiska podkreślają, że od 20 lat polityka spójności jest w Polsce silnym impulsem do pozytywnych zmian społeczno-gospodarczych i instytucjonalnych, a także jest istotnym źródłem finansowania rozwoju.
– Polityka spójności jest pod dużą presją konkurencji, w szczególności ze strony takich priorytetów, jak chociażby wspólna polityka obronna UE. Ostatnie „przecieki” z Komisji Europejskiej dotyczące zastąpienia ponad 500 programów zarówno regionalnych, jak i krajowych, 27 programami krajowymi wywołały ogromną burzę i spotkało się to ze stanowczym sprzeciwem ze strony Komitetu Regionów, ale też z bardzo dużym sprzeciwem w Parlamencie Europejskim, gdzie okazuje się, że polityka spójności ma wielu adwokatów i sojuszników – mówił Marszałek Województwa Zachodniopomorskiego i Prezes Zarządu ZWRP Olgierd Geblewicz.
Przyjęty dokument zawiera 35 postulatów skupionych wokół pięciu głównych tez. To:
I. Polityka Spójności UE powinna silniej niż dotychczas pełnić swą traktatową rolę.
II. Polityka Spójności UE powinna być skierowana bezpośrednio do Regionów.
III. Polityka Spójności UE powinna być wyraźnie ukierunkowana tematycznie.
IV. Mechanizmy realizacji Polityki Spójności UE wymagają nowego podejścia.
V. Polityka Spójności UE powinna wyraźnie wzmocnić instrumenty terytorialne.
Wśród kluczowych obszarów interwencji polityki spójności wymienia się takie obszary tematyczne jak: powstrzymanie negatywnych zmian klimatycznych, przeciwdziałanie wszelkim formom wykluczenia, wsparcie społeczeństwa obywatelskiego czy konieczność dalszej transformacji gospodarczej. Samorządowcy jednocześnie podkreślają, że mechanizmy realizacji polityki spójności wymagają nowego podejścia poprzez wzmocnienie instrumentów terytorialnych.
Krytyczny moment i czas na ważne decyzje
Przyjęcie stanowiska było poprzedzone ekspercką debatą z udziałem prof. Jerzego Buzka – Prezesa Rady Ministrów RP w latach 1997-2001, Przewodniczącego Parlamentu Europejskiego w latach 2009-2012, Jacka Karnowskiego – Sekretarza Stanu w Ministerstwie Funduszy i Polityki Regionalnej, Magdaleny Sobkowiak-Czarneckiej – Podsekretarza Stanu w Kancelarii Prezesa Rady Ministrów oraz Themis Christophidou, Dyrektor Generalnej ds. Polityki Regionalnej i Miejskiej Komisji Europejskiej, która przygotowała wystąpienie online skierowane do zgromadzenia.
Themis Christophidou zaznaczyła, że polityka spójności znajduje się w krytycznym momencie. Mówiła, że agresja Rosji wywołała konsekwencje na wielu frontach. – Polska i nasze regiony przygraniczne niestety wiedzą o tym aż za dobrze. Od bezpieczeństwa po energię, od bezpośrednich inwestycji zagranicznych po handel, od turystyki po wyludnienie – wyliczała.
Dyrektor Generalna ds. Polityki Regionalnej i Miejskiej Komisji Europejskiej mówiła też o wyzwaniach, przed którymi stoi Europa, takimi jak: transformacja ekologiczna i klimatyczna, zmiany demograficzne, napięcia geopolityczne i szybkie zmiany technologiczne. Powiedziała również, że wyzwania nie są równomiernie rozłożone. – Ich skutki będą różne w zależności od regionu, co grozi pogłębieniem dysproporcji terytorialnych i nierówności społecznych. Aby rozwiązań ten problem, musimy zwiększyć odporność naszych gospodarek regionalnych i rynków pracy. Na zakończenie dodała, że dotychczasowy sukces polityki spójności w Polsce świadczy o zaangażowaniu i ciężkiej pracy regionów. – Wasze zaangażowanie, determinacja i innowacyjne myślenie doprowadziły do ich radykalnej przemiany. Razem możemy stworzyć „politykę spójności dla przyszłości”. Taką, która jest nowoczesna i wpłynie na osiąganie oczekiwanych celów. Taką, która nadal wzmacnia pozycję regionów, niweluje dysproporcje i wspiera zrównoważony wzrost gospodarczy dla wszystkich Europejczyków – mówiła.
Z kolei prof. Jerzy Buzek podkreślał potrzebę dalszego budowania silnej Polski regionalnej, wskazując na konieczność wzmacniania społeczeństwa obywatelskiego i przyznawania regionom coraz większej samodzielności.
Jacek Karnowski, Sekretarz Stanu w Ministerstwie Funduszy i Polityki Regionalnej zaznaczył, że rząd popiera politykę spójności i współdzielenia. – Łatwiej wyrównuje się szanse z poziomu regionalnego niż z poziomu centralnego – mówił minister.
Głos w dyskusji zabrała także Podsekretarz Stanu w Kancelarii Prezesa Rady Ministrów (pion ds. Unii Europejskiej) Magdalena Sobkowiak-Czarnecka.
– Faktycznie dzisiaj w Brukseli jest poczucie, że może trzeba wzmacniać samą władzę centralną w Brukseli, dalej iść drogą KPO i warunkowości. Temu zdecydowanie się sprzeciwiamy. Okazją do tego sprzeciwu jest polska prezydencja w Radzie Unii Europejskiej, prezydencja, którą będziemy sprawować dopiero po raz drugi, ale tym razem sprawujemy ją w naprawdę wyjątkowym momencie. Jesteśmy na początku nowego cyklu instytucjonalnego, od wczoraj znamy skład nowej Komisji. Oznacza to, że mamy dużo większy wpływ na działania Komisji – zaznaczyła Magdalena Sobkowiak-Czarnecka, Podsekretarz Stanu w Kancelarii Prezesa Rady Ministrów, pion ds. Unii Europejskiej.
Skonsolidowane stanowisko polskich regionów jest w dużej mierze zbieżne z przyjętym w 21 listopada 2024 r. przez Komitet Regionów podczas sesji plenarnej pakiecie opinii, w ramach których zaproponowano kierunki przyszłej reformy unijnej polityki spójności i wyrażono sprzeciw wobec wszelkich działań zmierzających do jej centralizacji i poszerzania kompetencji władz UE oraz rządów państw członkowskich w tym obszarze.
Obrady Zgromadzenia Ogólnego Związku Województw RP na Pomorzu Zachodnim można zobaczyć online: https://www.youtube.com/live/oDSbLBjg8dY?si=yCN_si6ZplnLcZyp